هشتاد و چهارمین سال تاسیس موسسه جغرافیایی سحاب گرامی داشته شد
رهنمایی: خاندان سحاب بنیانگذار نخستین مؤسسه جغرافیایی در ایران هستند
تاریخ انتشار : سه شنبه ۳ دی ۱۳۹۸ ساعت ۱۰:۳۰
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، گروه جغرافیای خانه اندیشمندان علوم انسانی در آستانه هشتاد و چهارمین سال تاسیس موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب و به پاس تلاش در گسترش و ارتقای دانش جغرافیا و کارتوگرافی در ایران آیین نکوداشت محمدرضا سحاب، مدیر موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب را دوشنبه دوم دی‌ماه در سالن فردوسی برگزار کرد.
مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب گنجینه‌ای ارزشمند از نقشه‌های تاریخی خلیج‌فارس را در خود جای داده است، بیش از ۱۷ هزار سند معتبر از سال ۱۳۴۰ توسط مرحوم عباس سحاب و فرزند ایشان محمدرضا سحاب جمع‌آوری و در این مؤسسه نگهداری می‌شود. انتشار انواع نقشه، کره، اطلس و دیگر انتشارات جغرافیایی برای نخستین‌بار در ایران حاصل کوشش‌های این مؤسسه و پایه‌گذاران آن بوده است و از همین رو می‌توان گفت که مؤسسه سحاب نقش بسیاری در بالا بردن سطح دانش جغرافیا در کشور و شناسایی جغرافیایی ایران در جهان داشته است.
در این مراسم مراد کاویانی‌راد، مدیر گروه جغرافیای خانه اندیشمندان علوم انسانی گفت: در دوره‌ای به سر می‌بریم که به عصر انفجار اطلاعات معروف است. ملت‌‌هایی زیست شرافتمندانه دارند که در عرصه علم بدرخشند. اینکه جامعه ای چقدر برای بزرگانش عزت و احترام قائل است، در بهره‌مندی آن جامعه از علم اثر دارد. امشب میزبان کسی هستیم که علم و عمل را در آمیخته است؛ ایشان و پدرانشان منشاء خدمات بزرگی بودند و در جغرافیا کمتر چنین افرادی داریم.
سپس محمدتقی رهنمایی، استاد بازنشسته جغرافیای دانشگاه تهران و از پیشگامان و نخستین مدرسان گردشگری گفت: سحاب اولین موسسه‌ای بود که کشور ایران را از طریق نقشه به جهانیان معرفی کرد. ۱۲۰ سال پیش اگر حاکمی از اصفهان و خراسان و اهواز و سنندج و اردبیل می‌پرسید کسی نمی‌دانست که این شهرها در کجای ایران قرار گرفته است. موسسه سحاب حق بزرگی بر گردن مردم ایران دارد که ولایات و شهرهای ایران را تشخیص داد و از طریق نقشه نشان داد که در کدام جهت ایران قرار گرفته است.
وی افزود: سحاب و پدرانشان، بنیانگذار اولین مؤسسه جغرافیایی در ایران هستند. مؤسسه‌ای که کشورشناسی را از طریق دیدن یعنی نقشه به مردم آموخت. شاید برای نخستین بار در خانه اندیشمندان علوم انسانی، مراسمی برگزار می‌شود که ضمن تجلیل از یک شخص از خانواده‌ای تجلیل می‌شود که سال‌ها در خدمت کشور بوده‌اند و دوام آورده‌اند. من می‌دانم مؤسسه سحاب چه مسیر پرتنشی را پشت سر گذاشته است تا به امروز رسیده است. مؤسسه سحاب عضوی از خانواده جغرافی ایران است.
رهنمایی ادامه داد: شوخی نیست که در ایران چهار نسل بتوانند یک مؤسسه‌ای را سرپا نگه دارند. به نظر من ارزش کارهای مؤسسه سحاب به آگاهی دادن به چند نفر محدود نمی‌شود؛ بلکه به همه ایران خدمت کرده است. مؤسسه سحاب همیشه با دانشگاه‌ها همراه بوده است و این ارتباط منافع مادی برای این مؤسسه نداشته است. ضمن این که کیفیت کار این مؤسسه نه تنها از هیچ‌کدام از مؤسسات بین‌المللی کمتر نیست بلکه بهتر هم است.
وی افزود: اگر می‌خواهید تاریخ یک کشور را بدانید باید جغرافیای آن را بیاموزید حتی کسانی که می‌خواهند تابعیت یک کشور را بگیرند باید تاریخ و جغرافیا و قوانین مدنی آن کشور را فرا بگیرند. ارزش کاری موسسه سحاب تنها آگاهی دادن به افراد نیست بلکه نشان دادن جغرافیای ایران به جهانیان است. هر سه نسل سحاب ویژگی مهمی داشته و با دانشگاه هماهنگ بوده‌اند.
وی افزود: هنگامی که برای اولین بار کتاب «مبانی کشورشناسی جغرافیایی» را ترجمه کردم با موسسه سحاب آشنا شدم و امروز این را می‌دانم که موسسه سحاب بر گردن همه ما حق بزرگی دارد زیرا کیفیت نقشه‌هایی که سحاب منتشر می‌کند از موسسه‌های هم‌تراز بین‌المللی کمتر نیست.
سپس عباس سعیدی رضوانی محقق و جغرافیدان پیشکسوت ایرانی گفت: در مراسم ۸۰ سالگی مؤسسه سحاب در دانشگاه تهران، بحثی کردم و گفتم واقعاً فکر می‌کنم که سه نفر در زمینه جغرافیایی مدرن خیلی تعیین کننده بودند. اولی، مسعود کیوان که یک مجموعه ایرانشناسی بزرگ منتشر کرده است.دوم علی رزم‌آرا که آثارش بی‌همتا است و نباید وی را در عالم جغرافیا دست کم بگیریم و سومین نفر مرحوم عباس سحاب است. این افراد نقش بی‌چون و چرایی در آنچه ما امروز در کلاس تدریس می‌کنیم داشتند.
وی ادامه داد: مؤسسه سحاب در عرصه علم جغرافیا و ترویج آن و اساس این علم یعنی نقشه، نقش بسزایی داشت. پیشگامی این مؤسسه در کارهایی که نفع اقتصادی برایشان ندارد شایسته تقدیر است از جمله چاپ مجله جغرافیا. مؤسسه سحاب کار اقتصادی انجام نمی‌دهد و چند سال پیش که در مرکز دایره‌المعارف اسلامی قرار شد دانشنامه خلیج فارس تدوین شود، مؤسسه سحاب به صورت رایگان داوطلب شد که نقشه‌هایش را در اختیار مرکز دایره‌المعارف اسلامی قرار دهد. در واقع تنها جایی که آن روز از ما حمایت کرد مؤسسه سحاب بود.
سپس همایون امیرزاده، رئیس روابط‌عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: حدود ۱۲ سال پیش با موسسه سحاب آشنا شدم زیرا به دلیل زندگی در سواحل خلیج‌فارس و پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام داده‌ام جشنواره فرهنگی و هنری خلیج‌فارس را راه‌اندازی کردیم و به دنبال افرادی بودیم که در این حوزه فعالیت کرده بودند و نام سحاب در صدر این مسأله بود. در سال ۸۶ در خدمت ایشان بودیم و امروزه باید نظام ارزشگذاری علمی نسبت به علم جغرافیا را تغییر بدهیم و بیشتر به این حوزه اهمیت بدهیم.
در ادامه، جمشید کیانفر، پژوهشگر و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد سخنرانی کرد، وی گفت: نسل من در کودکی کتاب‌های تاریخ و جغرافی عجیبی داشت که در آنها تصاویر و نقشه‌ها، توجه زیادی به خود جلب می‌کرد. وقتی با مؤسسه سحاب که نقشه‌هایش را درمدرسه می‌دیدم آشنا شدم، با مؤسسه مکاتبه کردم و نقشه فرانسه و انگلیسی را از آنجا خواستم. آنها برای من فرستادند و من جغرافیای اروپا را از روی نقشه یاد گرفتم و هنوز نقشه شبکه ارتباطی فرانسه را در ذهن دارم.
وی افزود: در دوره دانشجویی از ما خواستند نقشه بسازیم. سراغ مؤسسه سحاب رفتم و برای اولین بار با آنها صحبت کردم. الفبای ترسیم و ساخت نقشه را مرحوم مهندس سحاب به من یاد داد. این مؤسسه واقعا با پول همین نقشه‌ها اداره می‌شود. وقتی قرار بود کره جغرافیایی برای اولین بار ساخته شود، مرحوم سحاب خانه خود را در رهن گذاشت و کره را وارد کرد و ساخت و ما در مدارس با کره جغرافیایی آشنا شدیم. او برای چاپ اطلس جغرافیایی اسناد خلیج فارس، فرش زیر پایش را فروخت.
کیانفر ادامه داد: سحاب کسی بود که وقتی شنید دو نفر خارجی از اینکه نقشه‌ای از تهران وجود ندارد بر این کشور خرده می‌گیرند، در ۱۵ سالگی نقشه تهران را به انگلیسی تهیه کرد. مؤسسه سحاب یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌ها در زمینه جغرافی در مؤسسه سحاب جمع‌آوری کرده است. در مجموع چهار نسل در سحاب سهیم هستند؛ نسل اول و دوم بنیانگذاران هستند. از سال ۱۳۷۹ که شادروان عباس سحاب درگذشت، نسل چهارم وارد کار شد. یکی از کارهای نسل چهارم، حفظ و نگهداری مؤسسه سحاب است.
وی افزود: مؤسسه سحاب مشهور است و ۸۴ سال در اوج باقی مانده است. نسل چهارم با دانش نوین سحاب را زنده نگه می‌دارد. امروز خانم سحاب مجموعه سحاب را می‌گرداند و امیر عباس سحاب کارهای علمی و پژوهشی انجام می‌دهد. در کتابخانه سحاب ۱۷۰ هزار نقشه، ۱۰۰ هزار سند جغرافیایی، دستگاه چاپ و غیره موجود است. امروز مؤسسه سحاب می‌تواند یک موزه خیلی خوب برای تاریخ چاپ باشد. این مؤسسه طرح‌های مختلفی دارد از اطلس‌‌هایی که در سده نوزدهم در فرانسه چاپ شده‌اند.
سپس محمود جعفری‌دهقی، مدیرگروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران گفت: ۱۵ سال پیش با موسسه سحاب در همایش تفلیس آشنا شدم هنگامی که انجمن ایرانشناسی را در دانشگاه ایجاد کردیم اولین کسی که دست ما را گرفت موسسه سحاب بود. آنچه که حاصل شاید یکهزارم تجربه در این سرزمین بوده امروزه به دست جغرافی‌دانان رسیده است. شاید یکهزار سال پیش از اسلام در این سرزمین مکتبی ایجاد شد که در اثر تلفیق سه تمدن بزرگ به وجود آمد نخست تمدن ساکنان این سرزمین که شامل کاسی‌ها، عیلامی‌ها و اورارتوها بود. سپس تمدن‌هایی که وارد این سرزمین شدند مانند آریایی‌ها و سکاها و با تلفیق این دو تمدن با بابلی‌ها مکتی در این سرزمین ایجاد شد و سرزمین طب و نجوم در دنیای باستان بسیار اهمیت پیدا کرد.
وی افزود: دانش جغرافیا در همان دوران باستان مورد توجه بوده است و هنگامی که داریوش می‌خواست راه‌های کشورش را شناسایی کند افرادی را برای این موضوع می‌فرستاد همچنین متون کهنی داریم که در اوستا درباره جغرافیای اساطیری ایران مسایل مهمی دارد در دینکرد که دانشنامه مهم ایران باستان است نیز به جغرافیا اشاره شده است. در رساله‌های کهن جغرافیایی نیز به دانش جغرافیات توجه شده است. پس از اسلام نیز متون جغرافیایی که به زبان‌های سانسکریت، پهلوی و یونانی بودند به زبان عربی ترجمه شدند و متون تاریخی شاهد چنین متن‌های کهن جغرافیایی است که جغرافی‌دانان بزرگی ظهور می‌کنند و موفق به نوشتن کتاب‌هایی مانند «مسالک‌الممالک» می‌شود.
جعفری‌دهقی در ادامه افزود: از آن روزگاران دانش جغرافیا تا به امروز رسیده و به دست خانواده سحاب رسیده است تا آنها بتوانند دانش‌های جغرافیا را گردآوری کنند و با موازین دانش نوینی جغرافیای امروز به ما عرضه کنند. خاندان سحاب نسخه‌های جغرافیایی را با سختی و مشکلات به دست آورده و این نشانه عشق و ارادت این خاندان به دانش جغرافیاست. سحاب خود را وقف ایرانشناسی و جغرافیا کرده است و این چهار نسل تا به امروز با استواری سرپا مانده است.
سپس ناصر تکمیل همایون گفت: جغرافی‌دانان ایرانی معجم‌البلدان و مسالک‌الممالک‌ها را نوشته‌اند و نقشه‌های کهنی که باید در قاب گذاشته شود تا به عنوان پدیده زیبایی فرهنگ نوشتاری ایران به جهانیان عرضه شود. کتاب «احسن التواریخ» شرح احوال آقامحمدخان است که نکته‌های جغرافیایی مهمی در این کتاب وجود دارد. جامعه و تاریخ ما روی هوا درست نشده است. جغرافیا می‌توانند امل‌المسائل تاریخی باشد. اگر بگوییم موسسه سحاب هیچ‌کاری نکرده باشد و فقط و فقط اطلس خلیج‌فارس را منتشر کرده باشد نامش برای همیشه در تاریخ ایران زنده است.
وی افزود: در دانشگاه گندی‌شاپور، چندین نسل پدر و پسر، استادان دانشگاه طب را داشتیم که تدریس می‌کردند. در میان شعرا هم نسل‌هایی داریم که پشت سر هم شاعر بودند. این پدیده در عالم سیاست هم نمونه‌هایی دارد؛ در روحانیت هم همین‌طور. این اولین بار است که در تاریخ ایران می‌بینیم خانواده‌ای به نام سحاب پیدا می‌شود که مؤسسه‌ای درست می‌کند که چندین نسل این مؤسسه را ادامه می‌دهند.
عباس بخشنده نصرت، پدر مطالعات کوچ‌شناسی سخنران بعدی نشست بود، وی گفت: جغرافیا علمی است که بدون نقشه مفهومی ندارد تا سال ۱۳۱۵ که موسسه جغرافیایی وجود نداشت ما نقشه‌های به درد بخوری نداشتیم خاندان سحاب از ابوالقاسم و عباس محمدرضا سحاب زحمات بسیاری کشیدند تا امروز موسسه سحاب بین‌المللی را داشته باشیم. نقشه‌های ارزشمندی در این موسسه تهیه شده که می‌تواند بسیار ارزشمند باشد. هنگامی که می‌خواستم اطلس جغرافیایی ایران را تهیه کنم موسسه سحاب همکاری بسیاری با من داشت.
وی افزود: نقشه و کارتوگرافی می‌تواند به جای کتاب صحبت کند اما اکنون جغرافی‌دانان امروزی خالی از نقشه هستند. جغرافیا بدون نقشه فایده‌ای ندارد و موسسه سحاب در طول این چهار نسل توانست نقشه‌های ارزشمندی را برای ما به یادگار بگذارد. من همواره دانشجویان جغرافیا را به این موسسه می‌آورم تا با کار نقشه آشنا شوند و همواره سحاب با روی‌گشاده از ما استقبال می‌کند.
سپس زهرا حجازی‌زاده استاد دانشگاه خوارزمی پیامی را برای استاد سحاب خواند. آرمینه آراکلیان، سردبیر فصلنامه پیمان نیز پیامی را برای نکوداشت سحاب فرستاده بود که از سوی مجری برای حاضران خوانده شد.
در پایان نیز محمدرضا سحاب با اشاره به اینکه من همه عمرم را در راه موسسه گذاشتم گفت: من جزئی از موسسه سحاب هستم و این بزرگداشت برای همه کارکنان و زحمت‌کشان این موسسه است. ۳۵۰ نفر از گذشته تا به امروز در این موسسه زحمت کشیدند و کار کردند تا به امروز که کار نقشه‌کشی را کامپیوتری انجام می‌دهیم. چرخاندن و اداره کردن این موسسه به سختی انجام می‌شود فقط در این مسیر عشق بود که ما را سرپا نگه داشت وقتی یک نقشه را چاپ می‌کنیم خستگی از تنمان بیرون می‌آید زیرا با عشق است که کار موسسه را ادامه می‌دهیم.
پایان‌بخش مراسم کیک ۸۴ سالگی موسسه سحاب از سوی محمدرضا سحاب و خاندان سحاب بریده شد و موسسه‌های گوناگون هدایایی را به رسم یادبود به وی اهدا کردند.
