نقشه های معتبری که گوشه های تاریک جغرافیای تاریخی
سرزمین کهن ارمنستان را آشکار میکند
روبــن گالیجیــان میگویــد: در کتــاب »ارمنســتان در نقشـه های تاریخـی جهان «بـا اسـتفاده از منابع جغرافیایی و نقشـه نگاری، بـه اثبـات ادعای خـاف ترکیـه و آذربایجان پرداختـه شـده اسـت. بر اسـاس نقشـه های معتبـر جهان، از بیـش از ۲۶۰۰ سـال پیـش، ارمنسـتان و ایـران در ایـن منطقـه بوده انـد، در صورتیکـه نام ترکیـه، فقط در اواسـط قـرن چهاردهـم میـادی، در نقشـه ها نمایان شـده اسـت.
نقشـه های معتبـری کـه گوشـههای تاریـک جغرافیـای تاریخــی ســرزمین کهــن ارمنســتان را آشــکار میکنــد بــه گــزارش خبرگــزاری کتــاب ایران ایبنــا، جلســه نقـد و بررسـی کتـاب »ارمنسـتان در نقشـه های تاریخـی
جهـان« از سـوی انجمن ایرانشناسـی با همكاری موسسـه جغرافیایـی و كارتوگرافـی سـحاب بـا حضور مولـف کتاب و شــخصیتهای فرهنگــی برگــزار شــد. ایــن نشســت بـا حضـور دکتـر روبـن گالیچیـان (مولـف کتـاب)، دکتـر محمـود جعفـری دهقـی اسـتاد دانشـگاه و رئیس انجمن ایرانشناسـی، دکتر آندرانیک سـیمونیان (مدیر گـروه زبان) و ادبیات ارمنی دانشـگاه آزاد اسـامی( و مهندس محمدرضا ســحاب )رئیــس موسســه جغرافیائــی و کارتوگرافــی ســحاب (در فضــای مجــازی »اســکایپ« برگــزار شــد و
دبیـری نشسـت نیـز برعهـده محمدعلـی عـزتزاده بـود
در ابتـدای جلسـه دکتـر محمدعلـی عـزت زاده ضمـن
معرفی شـخصیت علمـی و فرهنگی دکتـر روبن گالیجیان و توضیحاتــی دربــاره کتــاب و آثــار منتشــره ایشــان در گذشـته در زمینـه نقشـه هـای کهـن و تاریخـی اظهـار داشــت کــه نخســتین اثــر وی در ســال ۲۰۰۴ بــه نــام نقشـه هـای تاریخی ارمنسـتان به زبان انگلیسـی منتشـر شـده و بـه پـاس خدمـات فرهنگـی اسـتاد آکادمـی علوم ارمنسـتان به ایشـان دکتـرای افتخـاری اعطاء کرده اسـت.
در ادامــه دکتــر محمــود جعفــری رییــس انجمــن ایرانشناســی ضمــن خیرمقــدم و تقدیــر از فعالیتهــای فرهنگـی دکتـر گالیچیـان و انتشـار ایـن کتـاب توسـط موسسـه جغرافیایـی و کارتوگرافـی سـحاب، خالصـه ای از ســوابق جغرافیایــی در آثــار باســتانی ایــران بویــژه در اوســتا و دیگــر کتابهــای زرتشــتیان از نظــر نام هــای شــهرها و مناطــق ایــران پرداخــت و نبــود نقشــه های جغرافیایــی ایــران باســتان را مطــرح کــرد. رئیــس انجمــن ایرانشناســی گفــت: جغرافیــا در ایــران باســتان مطــرح بــوده و شــواهدی کــه امــروزه در دســت داریــم ایــن مســاله را تاییــد میکنــد کهنتریــن شـواهدی کـه در بـاب جغرافیـای تاریخـی ایران در دسـت
داریــم کتــاب اوستاســت کــه در فرگــرد یکــم وندیــداد از ســرزمینهایی نــام میبــرد کــه نشــان میدهــد در ایـران باسـتان نیـاکان مـا بـه جغرافیـا میاندیشـدند و از سـرزمینی بـه نـام ایجه نـام میبـرد یعنـی سـرزمین ایرانیان و از سـرزمینهایی کـه اهورامـزدا آفریـده مثل سـغدی، باخته. سـخنران بعـدی دکتـر روبـن گالیجیـان (مولـف کتـاب) بــه شــرح چهــل ســال تــاش خــود در زمینــه گــردآوری
نقشــه هــا و اســناد تاریخــی از منابــع مختلــف در موزه هــا و کتابخانههــا و کلکســیونهای شــخص پرداخــت کــه حاصــل آن یــازده جلــد کتــاب بــه زبانهــای انگلیســی، ارمنــی، روســی، ترکــی و فارســی اســت و دوازدهمیــن آن کتـاب حاضـر اسـت کـه بـه زبـان فارسـی منتشـر میشـود. در ادامـه وی بـا ارایـه چنـد نمونـه از نقشـههای تاریخـی و کهن در این کتاب منتشـر شـده از نخسـتین نقشـه بصورت لوحـه گلـی بابلی جهـان ۳۰۰۰ سـال قبـل را نشـان میدهد تـا نقشـه بطلمیـوس و نقشـههای اسـتخری و جغرافیدانـان قـرون وسـطی در اروپـا و نقشـه های دوره مـدرن اظهار داشـت که بیش از ۸۰ نقشـه در این کتاب ارایه و معرفی شـده اسـت.
وی گفـت: در ایـن کتـاب، بـا اسـتفاده از منابـع جغرافیایـی و نقشـه نگاری، بـه اثبـات ادعـای خـاف ترکیـه و آذربایجـان پرداختـه شـده اسـت. بـر اسـاس نقشـههای معتبـر جهـان، از بیــش از ۲۶۰۰ ســال پیــش، ارمنســتان و ایــران در ایــن منطقــه بودهانــد، در صورتیکــه نــام ترکیــه، فقــط در اواسـط قـرن چهاردهـم میـادی، در نقشـه ها نمایـان شـده اســت.
دربــاره جمهــوری آذربایجــان، مســئله پیچیده تــر اســت، چــرا کــه در منطقــه شــمال رود ارس تا سال ۱۹۱۸م، کشـوری بـه نـام آذربایجـان وجـود نداشـته اسـت. گالیجیـان افـزود: در ایـن کتـاب، گزیـده آثـار نقشـه نگاران برجسـته جهان مربـوط به حـوزه جغرافیایی ارمنسـتان چاپ شـده اسـت؛ نقشـههایی از دوران یونان باسـتان، روم باسـتان، دوران اولیــه مســیحیت، دوره اســامی و قــرون وســطی، و همچنیـن نقشـه هایی از نقشـه نگاران مهم غربی. نسـخه های اصـل نقشـه های منتشـر شـده در ایـن کتـاب، در موزه هـا و کتابخانه هـای مختلف دنیا نگهـداری میشـوند، و تعداد کمی نیـز متعلق به مجموعه شـخصی روبـن گالیچیان بوده اسـت.
ســخنران بعــدی آندرانیــک ســیمونیان، اســتاد دانشــگاه
آزاد ضمــن نقــد و بررســی کتــاب و تقدیــر از زحمــات و تلاش دکتــر گالیچیــان در خصــوص ارایــه گوشــه های تاریــک جغرافیــای تاریخــی ســرزمین کهــن ارمنســتان و شـرح مفصلـی از آثـار نویسـندگان در تنظیـم و ارایـه جـای نامه هــا و ثبــت اســامی تاریخــی و توجــه بــه جغرافیــای تاریخــی و تدویــن فرهنگنامــه هــا همــراه بــا نقشــههای کهـن و توجـه بـه قطـع کوچـک کتـاب کـه شایسـته بـود بــا کمــک وزارت ارشــاد و دیگــر موسســات دولتــی ایــن کتـاب بـه قطـع بزرگتـر مثـا رحلـی چـاپ میشـد کـه نقشــه های آن خوانــا و قابــل مطالعــه باشــد مطــرح کــرد.
ســخنران پایانــی مهنــدس محمدرضــا ســحاب رئیــس موسسـه جغرافیائی و کارتوگرافی سـحاب بعنوان ناشـر کتاب بـود که ضمـن ارائه خاطراتی از شـصت سـال کار و فعالیت در موسسـه سـحاب و قدردانـی از فعالیتهای علمـی و فرهنگی دکتـر گالیچیـان توضیحاتـی در بـاره این کتـاب و آشـنایی با ایشـان مطـرح کرد و گفت: آشـنایی بنـده با دکتـر گالیچیان در سـال ۱۳۸۵ خورشـیدی در نمایشـگاه کتـاب آغاز شـد که اثــر ارزشــمند ایشــان Armenia of Maps Historic را در غرفـه انتشـارات نایـری دیدم و شـیفته آن شـدم. در سـال ۲۰۰۸ میـادی به دعوت دانشـگاه آریا و دوسـت مشـترکمان دکتـر گارنیـک آسـاتوریان در حاشـیه کنفرانـس بین المللی
ایـران و قفقـاز موفق بـه دیدار دکتر گالیچیان شـدم. از همانجا همـکاری مشـترک ایشـان و موسسـه جغرافیائی سـحاب در زمینه هـای مختلـف کارتوگرافـی تاریخـی آغـاز شـد و مرتبـا آثـار ارزشـمند ایشـان بهدسـتم میرسـید. مالقـات بعـدی مـا در تهـران بـود کـه گالیچیـان بـرای همایشـی بـه تهـران آمـده بـود و از مؤسسـه جغرافیائـی سـحاب هـم بازدیـد کرد. وی افــزود: گالیچیــان نخســتین کتــاب را در ۲۰۰۴ بنــام Armenia of Maps Historic در لنــدن منتشــر کــرد.
ایـن کتـاب بـه زبانهـای ارمنی، روسـی و انگلیسـی در سـال۲۰۱۵ تجدیـد چـاپ شـده اسـت. در سـال ۲۰۰۸ آکادمـی علـوم ارمنسـتان بـه ایشـان درجـه دکتـرای افتخـاری اعطـاء کـرد. همچنیـن در سـال ۲۰۱۳ برای خدمات فرهنگی نشـان افتخار »موسـی خورونی« به ایشـان اعطا شـد. شخصیتهای علمــی و فرهنگــی اروپایــی از بخشهــای کارتوگرافــی و نقشـه نگاری آثـار وی را سـتودهاند. گالیچیـان تاکنـون موفـق بـه تألیـف و پژوهـش ۱۱(یـازده( اثـر ارزشـمند بـه زبانهـای ارمنـی، روسـی، انگلیسـی و فارسـی شـده کـه دوازدهمین آن
کتـاب حاضر : ارمنسـتان در نقشـه های تاریخی جهان اسـت. سـحاب بـه ویژگیهـای کتـاب »ارمنسـتان در نقشـه های تاریخـی جهـان –میـراث نقشـهن گاری« اشـاره کـرد و گفت: کتاب شامل ۶۳ نقشه کهن و تاریخی از ارمنستان و مناطقی کـه ارمنسـتان را در بـر میگیـرد از آغـاز تاریخ تا سـال ۱۹۱۰ میـادی اسـت و مؤلف و پژوهشـگر بـا گردآوری این نقشـه ها از موزه هــا و کتابخانههــای عمومــی و تخصصــی و حتــی مجموعه هـای شـخصی کوشـش کـرده تـا کلیـه نقشـه های مربـوط بـه ایـن منطقـه را بـه زبانهـای مختلـف گـردآوری و معرفــی کنــد. مؤلــف بــرای هــر یــک از نقشــه ها چندیــن سـطر مطلـب و اطالعـات در بـاره خصوصیـات و ویژگیهـای نقشـه و نـام کارتوگـراف و محـل ترسـیم، محل نگهـداری اثر بسـیاری اطالعـات دیگـر ارائـه کـرده کـه خود یـک مجموعه تاریـخ کارتوگرافـی عـاوه بـر نقشـه های ارائـه شـده اسـت. نگاهـی به کتاب »ارمنسـتان در نقشـههای تاریخی جهان «گالچیــان در ایــن کتــاب بــه توضیــح چنــد مســئله بســیار مهــم پرداختــه اســت:
۱ /از نظـر نقشـه نگاران خارجـی، ارمنسـتان کجـا و از چـه زمـان در نقشـه های جهـان وجـود داشـته اسـت؟
در اولیـن ُسـی بابلـی و قدیمیتریـن نقشـه جهان نمـا، کـه یـک لـوح ر مربـوط بـه ششـصد سـال قبل از میـاد اسـت، دریاهـا جهان
را احاطـه کردهانـد. کارشـناسهای بریتانیایی اظهار داشـتهاند سـی، نام سـه کشـور آشـور، بابِل و
طبـق سنگنوشـته لـوح رُسی نام سـه کشـور آشـور، بابِل و
ارمنسـتان (سـرزمین آرارات) در مرکز جهان ذکر شـده اسـت.
۲ /نقشـه های یونان باسـتان و نقشـههای کتاب جغرافیای « بطلمیــوس» کــه اســاس نقشــهنگاری غــرب محســوب میشـوند، همگی نام ارمنسـتان را از دوران قبل از مسـیحیت در بـر دارنـد. در نقشـه های بطلمیوس، نام ارمنسـتان، شـامل ارمنسـتان بـزرگ و ارمنسـتان کوچـک، بـا ذکر بیـش از ۱۶۰ شــهر آمــده اســت. ایــن نقشــه ها از قــرن دوم تــا هفدهــم میـلادی مـورد اسـتفاده قـرار گرفتهانـد. در نقشـه نگاری ایـن دوران، هیچ کجـا نامـی از جمهـوری آذربایجـان بـرده نشـده اسـت، زیـرا فقـط در سـال ۱۹۱۸م، ایـن منطقـه جمهـوری آذربایجــان نامیــده شــده اســت؛ قبــل از آن، در نقشــه ها، مــدام اســتانهای آذربایجــان ایــران مشــهود بوده انــد.
۳ /کشـوری بـه نـام آذربایجـان چیسـت و کجـا قـرار دارد؟
جمهــوری آذربایجــان کنونــی، تنهــا در ســال ۱۹۱۸م بــه ایـن اسـم خوانـده شـده اسـت. پیـش از آن، منطقـه مزبـور را شــیروان، طالــش، داغســتان و غیــره میگفتهانــد، کــه سـرزمینهای باقیمانـده از آغوانْـک/اران کهـن هسـتند. نـام آغوانْـک یـا آلبانیـای قفقـاز، از قـرن نهـم تـا یازدهـم میالدی بــه بعــد دیگــر دیــده نمیشــود. در حقیقیــت، آذربایجــان، نــام اســتان شــمال غربــی ایــران واقــع در جنــوب روداَرس اسـت، کـه از دو هـزار سـال پیـش تـا کنـون بـه ایـن اسـم نامیــده میشــود. نامــی کــه بــر جمهــوری آذربایجــان
نهادهانــد، ترفنــدی سیاســی بیــش نبــوده کــه در حیطــه سیاســتهای پانترکیســتی بــرای ایجــاد پلــی ارتباطــی بیـن ترکیـه و آسـیای مرکـزی بـه آن متوسـل شـدهاند. ســرزمین واقعــی آذربایجــان اســتان ایــران، در همــه نقشــه های کتــاب حاضــر، از جملــه در نقشــه های اســامی، مشــاهده میشــود. نقشــه ها بــه دســت نقشــه نگارهای بیشــمار غیــر ارمنــی کشــیده شــده اند.
۴ /طبـق نقشـه های اسـامی و همچنیـن کتابهـای جغرافیایـی عثمانـی و عربـی، کـدام شـهرها و منطقه هـا
در سـرزمین ارمنسـتان قـرار داشـتند؟
نقشـه ها گـواه بـر ایـن دارنـد کـه شـهرهای وان، آرجـش، بتلیـس، خلات، اِرزروم ِ مانازگــرت، دویــن، بِرکرو غیــره، شــهرهای ارمنســتان بوده انــد. در ایــن بــاره، جزییــات فــراوان در دستنوشــته های جغرافیایــی اســامی و عثمانــی یافــت میشـوند. در نقشـه های عثمانـی، نـام ارمنسـتان حتـی تــا ســال ۱۸۶۰م دیــده میشــود، ولــی پــس از آن، در مسـتندات عثمانـی بـه تدریـج نـام ارمنسـتان کوچـک و کوچکتــر میشــود تــا اینکــه بــه طــور کل حــذف میگــردد و بــه جــای آن، نــام «آناتولــی شــرقی» بــه کار گرفتـه میشـود، کـه معنـی لغـوی آن «شـرق شـرقی» اســت. در ایــن رابطــه، دیــدن نقشــههای عثمانــی کــه چــاپ مجــدد شــده اند و از ارمنســتان در شــرق ترکیــه کنونــی اســم بردهانــد، بســیار چشــمگیر اســت (بــه نقشــه های شــماره ۴۹ ،۵۵ ،۵۶ و ۵۷ مراجعــه شــود)
۵ /در نقشـه نگاری مسـیحی قـرون وسـطایی، جهـان بـا دریاهـا احاطـه شـده و مرکـز آن اورشـلیم اسـت. در ایـن نقشـه های سـاده نیـز نـام ارمنسـتان و کوههـای آرارات بـا کشـتی نـوح، و رودهـای دجلـه، فـرات و اَرس آمده
۶ /در نقشـههای جغرافیایـی اروپایـی قـرن شـانزدهم تـا نوزدهـم میـادی، نـام ارمنسـتان، نـه بـه عنـوان کشـوری مسـتقل، بلکه تحـت سـلطه امپراتوریهای ایـران، عثمانی و سـپس روسـیه، همـواره بـه وضـوح ذکـر شـده اسـت.
کتاب «ارمنسـتان در نقشـه های تاریخی جهان» در ۱۱۸ صفحـه ۱۰۶+۱۲به قطـع وزیـری بـر روی کاغذ گالسـه ضـد اسـید اروپایـی بـا جلـد نـرم بصـورت تمـام رنگـی به شـماره انتشـاراتی ۹۹۰۶ ثبـت شـده و به قیمـت ۱۵۰ هزار تومان از سـوی مؤسسـه جغرافیایـی و کارتوگرافی سـحاب بـه چاپ رسـیده اسـت. ترجمه فارسـی ایـن کتـاب از زبان ارمنـی توسـط آرمنـوش آراکلیـان انجـام شـده و ویرایـش
متـن توسـط مریم فکوریان انجام شـده اسـت ایـن کارها و بازنگـری ویرایـش و صفحه بندی و چـاپ در حدود دو سـال بطـول انجامیـده اسـت.
ایـن کتـاب در روزنامـه آلیـک و فصلنامـه پیمـان نیز مـورد نقد و بررسـی قرار گرفته اسـت.
