دکتر مهندس سحاب
پدر علم جغرافیا و کارتوگرافی ایران
عباس نخستین و یگانه پسر استاد ابوالقاسم سحاب در سوم ديماه ( جدي ) سال ۱۳۰۰ خورشیدی در روستای فم تفرش متولد شد. پدرش استاد ابولقاسم سحاب تفرشی صاحب آثار و تالیفات فراوان و مادرش معصومه خانم نام داشت .
وی دوران طفولیت خویش را در کانون گرم و مهربان خانواده و به دور از پدر طی طریق می نمود تا این که پس از گذشت چهار سال از حیات کودکانه او به پیشنهاد پدر به مکتب ملا حسین شاهمیری به عنوان اولین معلم وی که در واقع نخستین آموزگار او نیز در ایام کودکی بود، راه یافت و به مدت سه سال نزد وی به پیش آموزی و فراگیری قرآن کریم، کتاب های مقدماتی و آثار حکمی پرداخت. بدین ترتیب عباس نوآموزان تا هفت سالگی خویشش را در خدمت استاد ملا حسین شاهمیری به سر برد.اما هوش سرشار و طیب پر کار عباس مانع از آن گردید تا در محیط کوچک روستا قرار گیرد. بنابراین، پس از به پایان رساندن تحصیلاتش در مکتب یاد شده برای نخستین بار به پایتخت، طهران مسافرت کرده و جهت ادامه تحصیل به مدرسه کمالیه وارد شد.
عباس که مدتی از ایام کودکی خویش را به دور از پدر در تفرش به جهت اشتغال وی به امور معارف ثلاث می گذراند، بخت یارش شد و علاوه بر بهره مندی از محضر معلمان مدرسه خویش؛ ازوجود سبز پدر و استادش که جهت ادامه فعالیتهای فرهنگی خویش در تهران رحل اقامت افکنده بود، استفاده می کرد.از این رو ، به زودی به عنوان دانش آموزی کارآمد وپویا درخشید و حوضه های تحصیلی و علمی آن روز معرفی شد.به گفته وی، در اینجا (تهران، مدرسه کمالیه) بود که سرنوشت او و بطریق اولی ، کارتوگرافی(نقشه کشی جغرافیایی) رقم خورد.
عشق به فراگیری وعلاقه به طراحی و نقشه کشی از همان اوان خردسالی و دوران بالندگی در وجود عباس ریشه دوانیده و میل به حیات و نشاط را در وی سبب می گشت.این گونه بود که در اوقات تفریح مدرسه، زمانی که دانش آموزان به بازی و شوخی های کودکانه مشغول بودند وی ضمن بهره مندی مناسب از وقت خویش به ترسیم نقشه های جغرافیایی مورد نظر خود بر روی شن های حیاط مدرسه مشغول می شد و در خیال آتیه دراز و پر از هزاران امید و ابهام به فکر فرومی رفت.
در همین مدسه بود که بنابر اظهار خود وی به دلیل عدم امکان درج نقشه های جغرافیایی در کتاب جغرافیای کارپنتر توسط پدرش در ترجمه آن که تأثیر شگرفی در ذهن و روح او بر جای نهاد، استعدادخود را در نقشه کشی به آخر رساند. استاد ابولقاسم سحاب (پدرش) که در آرزوی چاپ کتاب مزبور به سر می برد مشوق او گردید و پس از چند سال ترسیم نقشه های متعدد به شهرت فراوانی دست یافت.
بدین ترتیب عباس تحصیلات ابتدایی خویش را در مدرسه کمالیه که پدرش، استاد ابوالقاسم سحاب نیز از زمره معلمان او بود، با موفقیت طی کرد و به منظور ادامه تحصیلات متوسطه به مدرسه ابن سینا و علمیه رفت. در این مدارس بود که برای نخستین بار استعداد و علاقه او به جغرافیا نمایان شد و مورد تشویق و توجه مهدی رهنما معلم دلسوز و دانشمند جغرافیا قرار گرفت:
در آن مدارس عباس سحاب به تشویق پدری دانشمند و معلمی علاقمند بیشتر اوقات خود را به تهیه نقشه های جغرافیایی درسی گذرانده و دانش آموز ممتاز کلاس جغرافیا بود.
عباس بعدها در همین رابطه، در مصاحبه به عمل آمده از وی می گوید:
در دوره دبیرستان اولین نقشه شهر تهران را به زبان لاتین تهیه کردم. با یک شیشه مرکب چین ، چند قلم هاشور و یکی دو متر کاغذ کاک. تهیه این نقشه شش ماه طول کشید. بعد از چهار ماه همین نقشه را با اوزالید و سپس، در هزار نسخه چاپ کردند و با فروش آنها توانستند نسخه فارسی نقشه را هم تهیه کنند. این شروع کار جدی من بود که در یکی از اتاقهای منزل پدری ام در سال ۱۳۱۵ انجام شد و سپس با تشویق پدرم ادامه یافت.
روزی در سالهای پایانی دبیرستان در خیابان شاه تهران با چند نفر جهانگرد فرانسوی مواجه شد که وی و کشورش را به خاطر نداشتن یک نقشه راهنما از شهر تهران مورد سرزنش قرار دادند از این رو بر آن شد با تهیه نقشه مزبور به رفع این مشکل بپردازد . بدین ترتیب عباس با دستمایه ای برابر با ۲۷ ریال که تمام دارایی او بود کار یاد شده را انجام داد . این نقشه در واقع اولین نقشه توریستی شهر تهران به خط لاتین بود که توسط یک ایرانی آن هم دانش آموز دبیرستانی تهیه شد .به گفته خودش در ترسیم این نقشه که شش ماه بطول کشیده بود شالوده و اساس یک موسسه جغرافیایی را با موافقت ، تشویق و حمایت پدرش استاد ابوالقاسم سحاب ریخت و بعدها موفق شد آن را به صورت رسمی بوجود آورد . وی پس از ترسیم و عرضه نقشه فوق به زبان فارسی مبادرت به تهیه نقشه های مختلف از ایران و شهر های عمده و کشور های همجوار کرد و توانست در فواصل زمانی مخلف نقشه های سیاه و سفید که گاهی در چند قطعه به هم چسبانده می شد، را به بازار ارایه نماید. بنابراین به جهت پیشرفتهای روز افزون وی در امر تهیه نقشه های جغرافیایی در دبیرستانهای تهران وخارج از آن به شهرت رسید.
هم اکنون از کارهای دوران تحصیلی عباس نقشه بسیار جالبی از تقسیمات سیاسی کشور فرانسه در مجموعه نقشه های سحاب به جا مانده که با نفاست کم نظیری تهیه شده و با دقت تحسین برانگیزی رنگ آمیزی شده است.این نقشه که یکی از ده ها نقشه ای بود که عباس بعنوان دانش آموز ترسیم می کرد به خوبی استعداد وی را در فن نقشه کشی مشخص می سازد.
او پس از به پایان رساندن تحصیلاتش توانست جهت ادامه تحصیل به دانشگاه راه یابد.به همین جهت به منظور تکمیل یافته های فنی و هنری خود به تحصیل در رشته هنرهای زیبا در دانشگاه تهران پرداخت.
وی از سال ۱۳۲۰ به بعد پس از مطالعه و بررسی و سفر به ۳۰هزار روستا در سراسر کشور مبادرت به تهیه و ترسیم نقشه های متعدد کرد که نقشه های زیبای اصفهان، تبریز، شیراز، همدان، مازندران و … از زمزه کارکردهای او در این ایام می باشند.
نقشه اصفهان و بعدها نقشه پاکستان(۱۳۳۹ خ) به خاطر جلوه های هنری و ارایه سبک خاص رسم تصاویر و تذهیب حاشیه ها که ویژه استاد است، از برجسته ترین نمونه های نقشه کشی در ایران و جهان هستند.
در سال ۱۳۳۵ به موازات فعالیتهای اداره جغرافیایی ارتش که برای دولت و ارگانهای رسمی حکومتی نقشه تهیه می کرد موسسه سحاب به مدیریت و ریاست استاد عباس سحاب مبادرت به چاپ نقشه های مورد نیاز مردم کرد که از جمله می توان از نقشه های مختلف ایران، جهان نما و پنج قطعه نام برد که برای نخستین بار در سال ۱۳۳۸ در مدارس ایران متداول شد و هر سال بر مرغوبیت و دقت و تعداد آنها افزوده می شد. به موازات تهیه و توزیع نقشه های جغرافیایی آموزشی این موسسه در صدد برآمد تا نسبت به تهیه اطلس ها و دیگر تصاویر آموزشی از قبیل نقشه های گیاه شناسی، آناتومی پزشکی و … اقدام نماید. بر این اساس اولین اطلس آموزشی آن در ۴۸ صفحه و۳۲ نقشه در سال ۱۳۳۹ منتشر گردید و متعاقب آن اطلس های عمومی و تخصصی متعددی برای سطوح آموزشی و رفع نیازهای عمومی به وسیله موسسه یادشده منتشر شد که مهمترین آنها عبارت بودند از:
۱- اطلسهای آموزشی
۲- اطلسهای کتابخانه ای
علاوه بر اینها این موسسه در سال ۱۳۴۰ یک دوره نقشه های آموزشی شامل قاره ها و نقشه جهان نما را در ۸ قطعه و اندازه های ۹۰*۶۰ و۷۰*۵۰ تولید کرد و در دسترس مردم و مدارس قرار داد .
در این سال موسسه سحاب به خیابان انقلاب مقابل صفی علیشاه منتقل شد و همزمان با این تغییر مکان، توسعه ای در کار موسسه صورت گرفت. در همین رابطه، استاد عباس سحاب ضمن دعوت همکارانی به آنجا جهت ترسیم و تفکیک رنگ نقشه ها به توسعه کار همت گماشت و بر همین مبنا، روش کار هم تغییر کرد: از این زمان به بعد در تهیه و ترسیم نقشه ها دیگر با دست کار نمی شد بلکه قلم مخصوص اسکرایب که وسیله ویژه نقشه کشی است مورد استفاده قرار می گرفت تا این که در سال ۱۳۴۶ مرکز مزبور در خانه ای در محل فعلی مستقر گردید ولی وسعت دامنه کار استاد سحاب و همکاران همراه وی بیشتر از آن بود که سه طبقه آن خانه کوچک جوابگوی آن باشد به همین جهت، موسسه سحاب خانه مجاور را هم به محل اولی متصل و تلاقات آنها را به هم مربوط ساخت و فضای مناسبی برای ادامه کارهای طراحی، نقشه کشی، عکاسی ، لیتوگرافی و فروشگاه تولید کره جغرافیایی فراهم کرد.
استاد نخستین نمایشگاه نقشه خود را در سال ۱۳۳۹ در دانشسرای تهران بر پا کرد و از آن تاریخ نه فقط در تمام نمایشگاه های جغرافیایی داخل و خارج شرکت جدی داشت بلکه بارها مستقلا در دانشگاهها و مراکز فرهنگی مزبور به ایجاد نمایشگاه و شناساندن جغرافیا و نقشه پرداخت و همواره با موفقیتهای قابل توجهی مواجه بود. تهیه و ترسیم دوره نقشه های تاریخی ایران از سلسله هخامنشیان تا قاجاریه بخش بعدی ابداعات استاد را تشکیل میدهد. تهیه این نقشه ها از سال ۱۳۵۵ شروع گردید .
استاد با گذشت زمان و ضرورت استفاده از فن آوری و تکنولوژی های صنعتی جدید بر آن گردید در روزآمد کردن دستگاه ها و ابزار کارتوگرافی در موسسه اقدام نماید. به همین جهت، در سال ۱۳۵۰ دستگاه های مختلف لیتو گرافی و کنتانت را به آنجا وارد کرد. این امر سهولت بیشتری را در تفکیک رنگها به وجود آورد. دو سال بعد(۱۳۵۲) در راستای همکاری نزدیک موسسه سحاب با انجمن جغرافی دانان ایران و ایجاد نمایشگاه در تمام کنگره های جغرافیایی توسط آن بود که به پاس مشارکتها و خدمات استاد سحاب به دانش جغرافیا و کارتو گرافی به عنوان اولین(و تا به کنون ، آخرین) عضو افتخاری آن انجمن برگزیده شد. در سال ۱۳۵۳ چاپخانه سحاب تأسیس گردید بدین ترتیب محصولات جغرافیایی و کارتوگرافی استاد در موسسه تولید و در چاپخانه آن مانند چاپخانه افست به چاپ می رسید و برای استفاده عموم عرضه می گشت.
به تدریج این موسسه توانست با توسعه بیشتر فعالیتهای خود از سال ۱۳۷۰ با استفاده از تصاویر ماهواره ای کارهای کارتو گرافی نقشه ها را به وسیله نرم افزارهای جغرافیایی که متعلق به موسسات اروپایی است انجام دهد و با Image setter فیلمهای تفکیکی در این رابطه بگیرد.
باور به حقیقت تلخ است و پذیرش آن سخت. چه برای هر طلوعی غروبی است. عمری است که استاد در خواب و بیداری، عشق و دغدغه و جدیت به نقشه کشی و دانش جغرافیا را در ذهن و وجود خود قرار می داد و بدان مهر می ورزید. اما چه باید کرد تقدیر این گونه رقم خواهد زد و استاد مرز و حیات را بر اقلیم آسمانی و روحانی فراخواند تا این که در شامگاه یکشنبه چهاردهم فروردین ۱۳۷۹ به دیار معبود شتافت و در قطعه هنرمندان و نویسندگان در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
